بازتابندگی اطلاع رسانی روابط عمومی در کاهش شکاف آگاهی جامعه

مهر تبریز: در دنیای امروز که از هر سو توسط رسانه‌های مختلف احاطه شده است و در شرایطی که نظام تبلیغ از رسانه‌های گروهی به عنوان اهرمی برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطبان استفاده می‌کند، آگاهی بیشتر می‌تواند به درک وسیع تری از محیط اجتماعی ، سیاسی و یا اقتصادی منجر شود.در این میان عده ای معتقدند، نبود عدالت اقتصادی در میان گروه‌های مختلف اجتماعی به ایجاد شکافی عمیق در برخورداری از آگاهی دامن می‌زند که این فاصله خود تعیین کننده موفقیت افراد در زندگی فردی و اجتماعی آنهاست، یعنی به همان میزان که اوضاع اقتصادی گروهی از جامعه افزایش می‌یابد، امکان برخورداری از اطلاعات و بهره مندی آنها از رسانه‌های توزیع کننده اطلاعات نیز بیشتر خواهد شد. این موضوع که نخستین بار از سوی تیکنور، دونوهو و اولین در نظریه ای با عنوان «شکاف آگاهی» مطرح شد معتقد است همزمان با افزایش انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه‌های جمعی بخش هایی که پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی بالاتری دارند این اطلاعات را سریع تر از بخشهای دارای پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی پایین کسب کرده و بنابر این شکاف آگاهی بین این دو بخش به جای کاهش افزایش می‌یابد؛ بعدها راجرز و عده ای دیگر با اصلاح این نظریه تصریح کردند شکاف های ایجاد شده به سبب ارتباط ، به شکاف آگاهی محدود نیستند و نگرشها و رفتارها را نیز در بر می‌گیرند و به علاوه، این شکاف به افراد دارای پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی بالا یا پایین محدود نمی شود، بلکه شکاف های مهمی نیز میان نسلهای جدید و قدیم رخ می‌دهد

.توزیع آگاهی از مسایل اجتماعی در میان مردم هر جامعه همانند ثروت و قدرت، حالتی برابر و یکسان ندارد. به عبارت دیگر علاوه بر فقر اقتصادی می توان به فقر آگاهی نیز قایل شد. این مفهومی است که به طور مثال،دو نویسنده به نام توماس چلیدرز و جویس پست، در کتابی به نام فقرای اطلاعات در آمریکا(۱۹۷۵، Childers and Post)ارائه کرده اند . از نظر این دو نویسنده، محرومیت به معنی نداشتن چیزی است که جامعه آن را مهم می داند.بنابراین، حتی اگر آگاهی ھایی مثل نحوهء سپردن کودک به مهد کودک یا چگونگی رفع مزاحمت  همسایگان مهم باشد که مهم است. نداشتن آگاهی از آن، فقر اطلاعاتی و محرومیت آگاهی محسوب می شود. این فقر آگاهی،همانطور که برندار دروین  (Drvin، .(۲۰۰۳یادآوری کرده است در ادبیات مربوط به علوم ارتباطات و اطلاعات بااصطلاحات شکاف آگاهی، شکاف اطلاعاتی، نابرابری اطلاعاتی و اخیراً شکاف ارتباطی معرفی شده است، ولی همگی به مفهوم واحدی اشاره دارند و این مفهوم این است که در جامعه از لحاظ آگاهی کسانی دارا هستندو کسانی دیگر نادار.

“عوامل اساسی عقب ماندگی و عدم پذیرش نوآوری از سوی مردمان جهان سوم و یا کشورهای در حال توسعه، ریشه در عوامل خارجی دارد. به عنوان مثال یکی از معضلات خارجی، عدم وجود اطلاعات مطلوب برای غلبه بر کمبود دانش و مهارت ها در مورد نوآوری ها و … بود. وظیفه کارشناسان روابط عمومی عبارت است از ایجاد پل ارتباطی میان متخصصان فنی که دارای توانایی کارشناسی علمی هستند و کاربران بالقوه(»فرهنگی،۱۳۹۰). بحث جامعه اطلاعاتی و جوامـع معرفتـی،آن گونـه کـه در اجـلاس سران در مورد جامعه اطلاعاتی مطرح شده، میراث نظام سازمان ملل متحد اسـت، چنانکـه مارک ربوی نیز اشاره دارد که این اجلاس سومین اقدام نظام سـازمان ملـل متحـد بـرای رویارویی جهانی با مسائل اطلاعات و ارتباطات است (نقل از پادوانی ،۲۰۰۵).در سال ۱۹۴۸اعلامیه جهانی حقوق بشر با دقت برای همـه توضـیح داد کـه آنچـه انقلاب های بزرگ قرن هجدهم برای آن مبارزه کردند این بود کـه جـستجو، دریافـت وابراز اطلاعات حق اساسی انسان است .به نقل از پادوانی، ) یونسکو،۲۰۰۵،ص۳۱۸). اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی که در تاریخ ۱۰ تا۱۲ دسامبر ۲۰۰۳(۱۹تا ۲۱ آذرماه ۱۳۸۲)درژنو برگزار شد. بیانیه ای با عنـوان «اعلامیـه اصـول » بـه تـصویب رساند که شامل۶۷بند در قالب۳بخش است (معتمدنژاد،۱۳۸۲) . بخشA از این اعلامیه  که عنوان “نظر مـشتری، دربـاره جامعـه اطلاعـاتی” ، رادارد بند های ۱تا۱۸ را در برمی گیرد .بخش B با عنوان” یک جامعه اطلاعـاتی بـرای همـه” شامل یازده اصل اساسی است و بالاخره بخـش C با عنوان “به سوی جامعه اطلاعاتی برای همه بر اساس اشتراک گذاری یامبادله دانش را شامل می شود. دومین مرحله اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی« که حدود دو سال پـس ازتشکیل نخستین مرحله این اجلاس در تونس برگزار شد.بار دیگر بر ایجاد جامعه مردم محور، فراگیر و توسعه مدار تأکید شده است. در این سند حق دسترسی به اطلاعات بـه عنوان حقوق اولیه بشر و امحای فقر مطـرح شـد (معتمد نژاد ،۱۳۸۴).تیکنور ادعا می می کند” افرادی که دارای وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی پایین تری هستنداز دستیابی به اطلاعات عقب می مانند و به همین دلیل نوعی شکاف آگاهی میان این طبقـه با طبقه بالاتر پدید می آید”. یونسکو(۲۰۰۵ ) تاکید دارد  توجه به دو نکته مـا را در نتیجه گیری محتاطانه تر این فرضیه امیدبخش هدایت می کنـد. نخـست اینکـه ، در زمینـه دانـش،نابرابری های بنیادینی میـان کـشورهای غنـی و فقیـر وجـود دارد و آن را بایـد یکـی ازچرخه های توسعه نیافتگی دانست که با وجود تأکید بر آن، همچنان ادامـه دارد. دوم اینکه، ظهور یک جامعه اطلاعاتی جهانی این امکان را فراهم آورده است که حجـم قابل ملاحظه ای از اطلاعات یا دانش از طریق رسانه های برجسته منتـشر شـود .بـا ایـن حال، گروه های اجتماعی مختلف دور از آن وضـعیت هـستند کـه بتواننـد دسترسـی وظرفیت برابری برای رساندن خود به سطح مناسب اطلاعات یا دانش د اشـته باشـند”(همان منبع).اصطلاح «اطلاع رسانی» مدتی طولانی است که برای مسولان روابط عمومی آشنا بوده اما با ورود شبکه های اجتماعی به عرصه اطلاع رسانی این مفهوم تعابیر متفاوتی یافته و از دایره خبررسانی خارج شده و به رسالت آگاه سازی و اطلاع رسانی تغییر رویه داده است. در نشریه بررسی های سالانه علوم اطلاع رسانی، روبرت.س. تایلور تحت عنوان «جنبه های حرفه ای دانش اطلاع رسانی و تکنولوژی» سه تعریف برای دانش اطلاع رسانی آورده است. این سه تعریف دارای نکات مشترکی هستند اما هر یک به نکته ای خاص تاکید بیشتری کرده اند. تعریفی که خواهیم داد از ترکیب این سه تعریف بدست آمده است. دانش اطلاع رسانی عبارت است از رشته ای علمی که درباره کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و همه ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب، تحقیق می کند(سیف الدین، ۲۰۱۴).کار دانش اطلاع رسانی پرداختن به آن بخشی از دانش است که به تولید گردآوری، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل، کاربرد اطلاعات مربوط می شود. دانش اطلاع رسانی همچنین درباره ارائه اطلاعات به روش طبیعی و مصنوعی و کاربرد قالب ها برای انتقال کامل اطلاعات و شیوه های آماده سازی اطلاعات و ابزارهای و فنون مرتبط با آن مانند ماشین های حسابگر و روش های برنامه ریزی وعلومی مانندرسانه، ارتباطات و روابط عمومی به پژوهش می پردازد(مورز،۲۰۱۹).مدیران روابط عمومی می توانند با تعامل سازنده وکارآمدبا این ابزارها به مرز شکوفایی برسند چون رسانه ها هستند که در اکثر مواقع افکار عمومی را مدیریت کرده و به چالش می کشند.بدیهی است تمامی این اقدامها باید در بستر” اطلاع یابی “ و” اطلاع رسانی “ انجام گیرد  بنابراین فلسفه وجودی روابط عمومی بر شناخت” اطلاع “و ارائه آن به دوقطب یک داد و ستد اجتماعی است . آنچه به مدیران داده می شود باید حاوی سود همگانی و آنچه به مشتریان عرضه می شود ، متضمن نفع موسسه یا شرکت باشد.انجام چنین فرایندی بدون وجود شرایط مناسب اجتماعی و پشتوانه لازم فرهنگی، باز اندیشی و عدم جذابیت، تفکر سیستمی و بدون تجهیز به نظریه اجتماعی و درک جامع پدیده ها و فرآیندهای اجتماعی ارتباطی مبتنی بر جامعیت اطلاعات میسر نیست که بتوان با اشاره به رواج استعاره ها و عنوان ها و مفاهیم رایج در حوزه مطالعاتی ارتباطات اجتماعی نظیر” دهکده جهانی “ ، ”پنوپتیکون“ ،” جامعه نظارتی “ ،” جامعه شبکه ای ،” جامعه اطلاعاتی “و…گاه قالب هایی نظری برای تبیین ابعاد گوناگون جوامع نوین هستند و بر بنیاد” اطلاعات “ و” اطلاع رسانی“ استوارند ، بهتر به اهمیت این عنصر و فرآیند حیاتی در روابط عمومی پی برد. در این عرصه اندیشمندان بزرگی نظیر دانیل بل ، ژان بودریار، مارک پوستر، مانویل آستلر، هربرت شیلر، فوآو، دیویدهاروی ، آنتونی گیدنز، هابرماس، لیوتار و …و سه مکتب فکری غالب آنونی یعنی ف رانکفورت ، شیکاگو و آمبریج هسته تفکرها و نظریه های خود را” اطلاعات و فرآیند اطلاع رسانی “ در سطوح گوناگون اجتماعی  ملی و بین المللی قرار داده اند.و سرانجام برای توصیف بیشتر اهمیت ” اطلاع رسانی “ در عصر حاضر باید افزود پیتر دراآر دانشمند معروف علم مدیریت ، جامعه کنونی را جامعه ” دانایی “ می شناسد و تی . اس . الیوت نویسنده و متفکر انگلیسی با نگرشی اغراق آمیز می پرسد ” : دانش کجاست ؟ “آخر ما در ” انبوه اطلاعات “ گم شده ایم” خردمندی کجاست ؟ “ آخر ما در ” انبوه دانش “ غرق شده ایم و فرانک وبستر استادمشهور دانشگاه بیرمنگام عصر حاضر را دورانی می داند که فرآیندهای ” اطلاعاتی سازی “ بر تمامی جریان های اجتماعی بین المللی سایه افکنده است.

رهبران و مدیران برای انجام موفقیت آمیز نوآوری و توسعه گسترده نظام سازمانی نیاز به اطلاعات درباره فعالیت های سازمانی دارند . کوشش های روابط عمومی اطلاعات لازم را درباره فشارهای محیطی و مسائل داخلی سازمانی به منظور استفاده در امر هدایت انطباق سازمانی برای رهبران فراهم می آورد . غالب اوقات تلاش های روابط عمومی صرفاً به عنوان فعالیت های ارتباطی برون سازمانی تلقی شده است ، حال آنکه جمع آوری اطلاعات از مخاطبان داخلی سازمانی و فراهم آوردن اطلاعات برای آنها از عناصر اصلی روابط عمومی مؤثر است .افراد سازمان مخاطبان مهمی برای فعالیت های ارتباط عمومی داخلی هستند . اطلاعات جمع آوری شده از طریق تلاش های روابط عمومی داخلی ، رهبران سازمان را قادر خواهد ساخت وضعیت جاری سازمان را از دیدگاه اعضای سازمان ، به طرزی روشن ملاحظه کنند و بازتابندگی سازمان را بالا ببرند . اطلاعات بازتابنده به رهبران کمک خواهد نمود که مشکلات موجود و احتمالی و نیز مسیرهای تغییر سازمانی را شناسایی کنند.

اطلاعات موتور حرکت جوامع به سمت توسعه محسوب می‌شود و به هر میزان دسترسی همگان به طور عادلانه به اطلاعات فراهم ‌شود توازن و تعادل در بخش های مختلف یک جامعه بیشتر حفظ می شود. در صورتی که بخشی از یک جامعه از دسترسی به اطلاعات به دلایل مختلف محروم باشند، آن جامعه با مسئله «عدم تقارن اطلاعاتی» مواجه می شود. در واقع در مساله «عدم تقارن اطلاعاتی»، یک طرف تعامل مثلاً فروشنده یا حاکمیت، اطلاعات بیشتر نسبت به مشتری و یا عموم مردم دارد و لذا ذینفعان ( مردم یا مشتریان) در این فرایند به دلیل نداشتن اطلاعات کافی دچار خسران مادی و معنوی می شوند.بنابراین، یکی از وظایف بسیار مهم روابط عمومی در برنامه های توسعه، رساندن اطلاعات به کلیه بخشهای جامعه است تا همگی آنها فرصت مداخله و مشارکت در توسعه را داشته باشند.افزون بر آن، رفع شکاف های اطلاعاتی نیز ضروری است. ”تیکور“ ، ”دونووور“ و ”اُولین“ در بیان فرضیه ”شکاف آگاهی“ یا اطلاعات، مفهوم شکاف را این گونه تعریف می کنند : ”به همراه افزایش انتشار اطلاعات رسانه های جمعی در یک نظام اجتماعی، بخش هایی از جمعیت که پایگاه پایینی دارند، اطلاعات را کسب می کنند و در نتیجه، شکاف آگاهی میان این دو بخش، به جای کاهش، افزایش می یابد.“ از اولین کسانی که این موضوع را در پژوهش های ارتباط جمعی و روابط عمومی مورد بحث قرار دادند، ”هایمن“ و ”شیتسلی“ بودند که اصطلاح ”بی خبران همیشگی“ را در مورد کسانی که به خود اجازه آگاه شدن نمی دهند، ابداع کردند.“بنابراین روابط عمومی می تواند با غلبه بر ”حاشینه نشینی اطلاعاتی“ و فعال سازی حاشیه رانده شدگان اطلاعاتی، کل جامعه را در متن برنامه های توسعه قرار دهد.در بهترین حالت روابط عمومی رسانه را برای فرایند اطلاع رسانی در اختیار می گیرد و به جلب افکار عمومی می‌پردازد. این مهم یکی از مسئولیت های معقول مانده روابط عمومی است که جای خود به برگزاری مراسم ادای تشریفات و فعالیتهای حاشیه‌ای داده و به تنزل جایگاه واقعی روابط عمومی انجامیده است

ناصر اسگندریان-مدیریت سرمایه گذاری و کارشناس مسئول روابط عمومی راه آهن آذربایجان