ناصر اسگندریان- مهر تبریز: ارتباطات و توسعه یکی از چالش برانگیزترین مباحث در عرصه علوم اجتماعی، اقتصاد، سیاست و فرهنگ در چهار دهه اخیر بوده است. ارتباطات فرایند اجتماعی است که نقش اساسی در توسعه بازی میکند ،موجب تسهیل روابط متقابل بشری میشود و انتقال اطلاعات و دانش را ممکن میسازد و اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد می تواند موتورهای توسعه در جامعه را به حرکت درآورد. “با توجه به تغییراتی که پیرامون سازمانها اتفاق میافتد اگر سازمانها نتوانند خود را با این تغییرات وفق دهند و بهترین راهکارها را جهت هماهنگی خود با آنها انتخاب کنند موفقیت خود را در حال و آینده به خطر میاندازند (موسوی و همکاران ۱۴۰۲).واژه توسعه از نظر لغوی به معنی بسط یافتن، درک کردن، تکامل و پیشرفت است که گرچه از قرن هشتم هجری برای توضیح برخی پدیده های اجتماعی به کار رفته است لیکن استفاده وسیع از این واژه به عنوان یک چارچوب تحلیلی برای درک پیشرفت جوامع انسانی، به بعد از جنگ جهانی دوم و در دهه های ۱۹۵۰-۱۹۶۰ مربوط می شود(عزیزی و هاشمی،۱۳۹۵).اصطلاح »توسعه« بر فرایندی پویا دلالت دارد. فرآیند تغییری که تصادفی نیست بلکه برنامه ریزی شده است و برنامه ای است که هدف آن اجرای مقاصد از پیش تعیین شده است. به هر حال، اهداف بلند مدت توسعه ای صرفاً اقتصادی نیستند بلکه منافعی اجتماعی را نیز در بردارند که کیفت زندگی را بهبود می بخشد. بنابراین، پویایی توسعه فقط باعث رشد اقتصادی نمیشود، بلکه منافع غیر ملموس تری را نیز ایجاد میکند (فیدر:۱۹۸۵)
محققان مختلفی پیرامون توسعه اظهارنظر نموده اند. تعریف واحدی از توسعه وجود ندارد. آنچه که از مطالعات انجام شده بر می آید این است که »رشد« یک مفهوم کمی است و»توسعه« یک مفهوم کیفی است.توسعه، کل نگر است. توسعه از عوامل با اهمیت یکسان (اجتماعی، اقتصادی، انسانی، فرهنگی و سیاسی) تشکیل شده است.” ناتوانی نظریه های اقتصادی موجود در حل مشکلات کشورهای در حال توسعه، برای محققان حوزۀ توسعه اقتصادی از مدتها پیش آشکار شده است. هیچ الگوی از پیش تعیین شده وجهان شمولی برای راهبری جامعه در مسیر توسعه وجود ندارد” (متوسلی،۱۳۸۲) .جرالد مییر توسعه را رشد اقتصادی توأم با »تحولات« تعریف می کند و تحولات را به تغییرات در دو حوزه جست وجو می کند: ارزشها و نهادها؛ تغییرات فنی. ویلیام سون فرایند توسعه اقتصادی را به چند سطح تفکیک و تقسیم می کند: در سطح اول، وقوع توسعه به ایجاد تغییرات بنیانی در ارزشها منوط می شود. این ارزشها ضمن تحول، شکل رسمی به خود می گیرند و به صورت قوانین و مقررات، نظم و قانونمندی های لازم برای تسریع جریان توسعه را فراهم می کنند. مرحلۀ بعدی این فرایند، مقطعی است که قوانین اقتصادی، کارکردی نزدیک به قواعد و قوانین مکانیکی می یابد. در این نگرش توسعه را فرایندی تعریف می کنند که در آن تحولات ارزشی و نهادی، زمینه های لازم را برای کارکرد اقتصاد بازار و توسعه شتابان صنعتی فراهم می آورد. آمارتیاسن با تأکید و توجه خاصی که بر عامل انسانی و سرمایه گذاری در منابع انسانی دارد، تفسیر ویژه ای از توسعه ارائه می دهد. از نظر وی توسعه عبارت است از افزایش توانمندی ها و بهبود استحقاق ها. دیدگاه مهم دیگر که بر خلاقیت ها و نوآوری های انسان تأکید خاص می ورزد، هر نوع تحول چشمگیر را که نقطه عطف در تاریخ بشر یا موجد اکتشاف و اختراعی گردیده و فصل نوینی را در مقابل انسان ها گشوده است فقط و فقط نشأت گرفته از تفکر آزاد انسانی و فراهم نمودن شرایط ظهور نبوغ و نوآوری های فردی تلقی می کند. بنابراین، در این دیدگاه هر روند یا تغییری ولو مثبت، توسعه محسوب نمی شود؛ بلکه برای تحقق یافتن توسعه، آستانه معینی از تحول و رشد باید لحاظ شود. توسعه در این دیدگاه، فرایندی است جهشی و شرایط ایجاد جهش، رسیدن به یک حد آستانه است (متوسلی،۱۳۸۲).بر همین اساس توسعه به طور ساده تغییری قدرتمند در جهت نوعی نظام اجتماعی، اقتصادی است که یک کشور در خصوص نیازهای خود اتخاذ می کند. (شرام و نومر،۱۹۷۶(.از دیدگاه شرام بدون ابزارهای قابل و موثر ارتباطی نمیتوان به توسعه اجتماعی و اقتصادی رسید (شرام، ۱۹۷۲). تنهاراه رهایی از یوق بردگی که بشر خود برای خود ساخته است دستیابی به آگاهی ناب است و این نیز نیازمند ابزاری قدرتمند جهت تحلیل رسانه ها و اطلاعات مدیریت شده گروه نخبگان است سعی شده است تا روابط عمومی به عنوان این ابزارمعرفی و تبیین گردد. نقش روابط عمومی به عنوان مرکز ارتباط گر و مرتبط با کشورهای مختلف و توده مردم در افزایش سطح بینش عامل تعیین کننده و تاثیرگذاری است، روابط عمومیها با کمک ابزارهایی ارتباطی قادرند در ایجاد همدلی هم جهتی، مثبتاندیشی برای رسیدن به یک فرهنگ بالا و موثر و نقش آفرین گام بردارند اگر برای روابط عمومن وظایفی چون اطلاع رسانی ،فرهنگ سازی، شکل دهی به افکار عمومی و ارتقا سطح آگاهیهای عمومی را در نظر بگیریم با انجام درست هر یک از آنها به راحتی بخشی از فراگرد توسعه شکل مییابد و حرکت قابل قبول صورت میگیرد (محمد خجستهنیا، ۱۳۷۸).روابط عمومی به عنوان واحدی ضروری و لازم در سازمان برای شکوفایی و پیشرفت و بقای آن، همیشه مورد توجه می باشد(حبیب زاده ملکی، ۱۳۹۱).به طوری که رکس هارلو، استاد قدیمی و رهبر حرفه ای روابط عمومی، تعریف کاربردی و عملیاتی خود را از این واژه در قالب یک وظیفه ی مدیریتی مطرح ساخته و عنوان کرده است: «روابط عمومی وظیفه ی مدیریتی و روشنی است که برای ایجاد و نگهداری راه ها و خطوط متقابل ارتباطی، درک، پذیرش و همکاری بین یک سازمان و مردمی که با آن سر و کار دارند، کمک می کند و این مسأله مستلزم داشتن مدیریت مسائل با بحث ها و موضوعاتی است که مدیریت را برای اطلاع داشتن و پاسخگویی به افکار عمومی آماده می کند (سلطانی فر و یحیایی،۱۳۹۰).
“توسعه واقعی عبارت است از آشکار کردن آنچه در درون فرد یا جامعه نهفته است و آنچه دیگران میتوانند انجام دهند در بهترین حالت ایجاد محیطی است که توسعه را ترغیب کند وتوسعه میتواند پرورش یابد نه آنچه ایجاد شود (کیندو).روابط عمومی ها با توجه به ماهیت ، نوع وظایف، مسئولیتها و کارکردهایی که در نظام اجتماعی و ارتباطات جامعه دارند میتوانند یکی از کانونها و محورهای فرایند توسعه به شمارروند، جلب مشارکت مردم در تعیین سرنوشت و امکان بروز و ظهور ایدهها و اندیشههای نو ،خلق دیدگاههای جدید در بستر جوامع از جمله مولفههای حرکت یک جامعه به سوی توسعه است. بر اساس همین ویژگیها روابط عمومی را باید یک شکل خاص از ارتباط دانست که در توسعه نقش مهمی دارد ومی تواند در یک ساحت دموکراتیک عامل تفهیم و تفاهم درجامعه، ونقش کاهش دهنده فاصله ها و تسهیلگر ارتباط سازمانی باشد ، ارتباطات مفید و موثری که بتواند در مردم وسازمان تصمیم برای تغییر ایجاد کند.
ناصر اسگندریان کارشناس مسئول روابط عمومی و مدیریت سرمایه گذاری راه آهن آذربایجان
