اعظم نعیمی_مهرتبریز: سوالی که در این روزهای گرم تابستانی و قطعی های مکرر آب در برخی مناطق ذهنم را به خود مشغول می کند؛ این است که چرا ما انسانها ارزش چیزهایی را که داریم نمی دانیم.
ما ارزش نداشته های خود را بیشتر از داشته هایمان می دانیم و به داشته هایی که یک روزی برای بدست آوردن آنها جان کندیم عادت می کنیم حالا این داشته ها ممکن است آدم باشد یا یک ماشین و… گرچه ما به مرگ هم عادت می کنیم ولی این خاموش شدن ترس از دست دادن، خیلی وقتها باعث می شود نفهمیم چقدر داشته هایی داریم که نداشتنش حس مرگ می دهد.
آب گوهر گرانبهایی که با قطعی آن متوجه ارزش آن می شویم و از آن جایی که کشاورزی بخش عمده مصرف آب را تشکیل می دهد ضرورت توجه به راهکارهایی در جهت کاهش مصرف آب توسط کشاورزان ضروری به نظر می رسد.کارشناسان پیشنهاد می کنند آبیاری تحت فشار، آبیاری قطره ای و بارانی بهترین روش صرفه جویی آب در بخش کشاورزی است.
برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون مسائل و مشکلات حوزه کشاورزی و روشهای صرفه جویی آب توسط کشاورزان و باغداران با رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می خوانید.
احمد بایبوردی با اشاره به اینکه بر اساس آمار کنونی ۱۲ درصد مساحت ایران زیرکشت می رود، گفت: بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی به بخش کشاورزی اختصاص دارد و بخشی از آن هم تلف می شود. میانگین بازدهی آب مصرفی بخش کشاورزی در ایران ۴۰ درصد کمتر از متوسط استاندارد جهانی است و این در شرایطی است که تنها ۱۱ درصد تولید ناخالص ملی از راه کشاورزی بدست می آید و ۱۷ درصد نیروی کار در این بخش مشغول به فعالیت هستند.
وی می گوید: سطح زیر کشت آبی ۸٫۸ میلیون هکتار است در حالی که ایران پنجمین کشور جهان از نظر سطح زیرکشت آبی است و سی امین تولید کننده محصولات آبی است و این به معنی عمل نکردن به ساز و کارهای اقتصاد آب در بخش کشاورزی است.
*بیش از ۹۴ درصد از اقتصاد روستایی در ایران وابسته به کشاورزی و دامپروری است
وی ادامه می دهد: بخش عمده کشاورزی ایران معیشتی است و نزدیک به ۹۲ درصد زمین ها در روستاها بصورت خرده مالکی و متوسط است. بیش از ۹۴ درصد از اقتصاد روستایی در ایران وابسته به کشاورزی و دامپروری است که به صورت سنتی و عمده معیشتی است.
*بهترین روش های صرفه جویی آب در بخش کشاورزی
بایبوردی می گوید: استفاده از آبیاری تحت فشار، آبیاری قطره ای و بارانی بهترین روش صرفه جویی آب است که باعث می شود میزان بهره وری آب در واحد سطحی افزایش یابد.
انتقال آب در مجاری سرپوشیده یکی دیگر از روش های کاهش مصرف آب در زمین های کشاورزی است. در این روش بجای انتقال آب در کانال ها از طریق لوله های پلی اتیلن این انتقال صورت می گیرد و نتیجه آن کاهش تبخیر، تعرق و میزان هدرروی آب است.
* برای کشاورزان برنامه داشته باشیم
وی می گوید: برای افزایش بهره وری آب و مصرف درست آن از زمان کاشت تا برداشت باید برای کشاورزان برنامه داشته باشیم. اگر با برنامه های پیشرفته دنیا هم به جلو حرکت کنیم ولی روشهای کاشت را درست انجام ندهیم بهره وری آب افزایش پیدا نخواهد کرد.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی با اشاره به اهمیت تسطیح زمین کشاورزی می گوید: کشت در سطح ناهموار باعث افزایش میزان تلفات، آبشویی و هدر رفت آب می شود.بنابراین اولین اصل در زمینی که می خواهیم کاشت را انجام دهیم تسطیح زمین است که با این کار میزان هدرروی آب به صورت محسوس کاهش می یابد.
در باغات نیز باغداران بجای آبیاری غرقابی که باعث می شود حجم وسیعی آب وارد سطح زمین شود، می توانند اطراف هر درخت بصورت تشتکی ردیف هایی ایجاد کنند تا آب در این تشتک ها و محل سایه اندازها حرکت کند و فقط آن نقاط مرطوب می شود و دیگر نیازی نیست تمام سطوح و مساحت باغ آبیاری شود.
*برنامه های تشویقی برای کشاورزان جهت صرفه جویی در مصرف آب
بایبوردی ادامه می دهد: زمین های کشاورزان و باغداران برای اینکه به سیستم های آبیاری مدرن مجهز شوند از طرف دولت تسهیلاتی در نظر گرفته شده است که بر اساس آن ۹۰-۸۰ درصد هزینه وصل آبیاری قطره ای بر عهده دولت و به صورت کمک بلاعوض است و ۱۰ درصد مابقی را کشاورزان پرداخت می کنند تا اقدام ترویجی و مورد استقبال باغداران باشد. مصرف آب اراضی باغی وقتی به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز می شود کاهش پیدا می کند.
*کشت گلخانه ای راهکاری برای افزایش تولید و کاهش مصرف آب
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی کشت گلخانه ای را راهکاری برای افزایش تولید و کاهش مصرف آب عنوان کرد و گفت: میزان تولیدات کشاورزی در محیط های گلخانه ای ۲۰ برابر افزایش و مصرف آب به صورت چشم گیری کاهش می یابد؛ وقتی یک هکتار باغ به گلخانه تبدیل می شود نیاز آبی اش یک دهم می شود و کاهش محسوسی در نیاز آبی اتفاق می افتد و به همین خاطر شاهد تبدیل بیشتر سطوح کشت استان به کشت های گلخانه ای هستیم.
*محدود و ثابت بودن مقدار آب
بایبوردی ادامه می دهد: به دلیل محدود و ثابت بودن مقدار آب، رقابت بین مصرف کنندگان آب شرب کشاورزی و صنعتی از یکسو و رقابت در سطح حوزه های آبریز از سوی دیگر در آینده تشدید خواهد شد و از طرفی آلودگی آب گسترش یافته و دوره های خشکسالی، توزیع ناهمگون نزولات آسمانی آثار مخرب آب های جاری ناشی از سیلاب ها را بوجود خواهد آورد که لازم است کیفیت و کمیت این آبها مورد توجه قرار گیرد.
*اضافه برداشت آب های زیرزمینی باعث پیشروی جبهه آبهای شور و زوال آبهای زیرزمینی می شود
وی با اشاره به تقلیل تغذیه آبهای زیرزمینی به دلیل تخلخل لایه های آبدار بر اثر برداشت آب و متراکم شدن لایه ها می گوید: برداشت اضافی آب باعث افت سطح ایستابی و در نتیجه خشک شدن اکثر قنات های کشور شده است که احیای آن ها عملا ناممکن است.اضافه برداشت آب های زیرزمینی باعث پیشروی جبهه آبهای شور و در نتیجه زوال آبهای زیرزمینی می شود. یعنی اکثر چاههای ما بخاطر برداشت بی رویه و نامتعادل در حال شور شدن است.
*پروژه های برداشت آب فاقد همبستگی و انسجام است
وی ادامه می دهد: در استفاده از آب، مدیریت یکپارچه بین مصرف کنندگان از نظر مشارکت های مردمی برقرار نبوده و این امر باعث افزایش تلفات آب در انهار کوچک شده است.بین مدیریت آبهای زیرزمینی و آبخیزها هیچگونه ارتباط مدیریتی وجود نداشته و پروژه های برداشت آب فاقد همبستگی و انسجام است و این امر باعث بحران های شدیدی در وضعیت آبهای زیرزمینی شده است.
بایبوردی پایین بودن کارآیی مصرف آب، برداشت بیش از اندازه از لایه های آبدار زیرزمینی، کاهش کیفیت آب، افزایش آب در بخش های صنعت و شهری، مهار نبودن کامل آب های سطحی را از عوامل تهدید کننده آب های زیرزمینی بیان می کند و می گوید: در کاهش این تهدیدات توسعه شیوه های جدید آبیاری قطره ای و بارانی در راستای استفاده از منابع موجود آب، احداث شبکه های آبیاری و زهکشی برای سطح های ساخته شده و در حال ساخت،اجرای برنامه های آبخیزداری در بالادست ها می تواند موثر واقع شود.
*ضرورت ایجاد شبکه های تعاونی آب بران
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی به ضرورت ایجاد شبکه های تعاونی آب بران در بخش کشاورزی اشاره می کند و می گوید: با توجه به اینکه در برخی مناطق باران خیز کشور مثل شمال استان ما آب زیادی داریم ضرورت دارد تعاونی آب بران تشکیل شود.
*فرهنگ سازی در زمینه کشاورزی
وی اضافه می کند: بهترین راهکارهای ارتقا فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی نیاز به فرهنگ سازی در زمینه کشاورزی است که در این زمینه هم بخش دولتی و غیردولتی باید ورود پیدا کنند .بخش دولتی ترویج هست و بخش غیردولتی ثمن ها ، ngo ها و جوامع محلی هستند.
*راهکارهای مقابله با بحران آب
بایبوردی راهکارهای مقابله با بحران آب را افزایش راندمان آبیاری عنوان می کند و می گوید: اگر ما حدود ۲ درصد راندمان آبیاری را افزایش دهیم ۱٫۵ برابر حجم مفید سد زاینده رود در مصرف آب صرفه جویی می شود.
استفاده از روش های آبیاری تحت فشار، پوشش کانال های آبیاری، اصلاح نظام تخصیص آب بر اساس نیاز کشاورزی،مصرف شرب، اصلاح نظام قیمت گذاری از دیگر راهکارهای مقابله با بحران آب است.استفاده از پسابهای تصفیه شده که لازم است در این شرایط کم آبی مورد توجه باشد، استفاده از آب های شور، بها دادن به ارزش اقتصادی آب ، حفاظت از منابع آب در برابر آلودگی، پایش، نظارت مستمر بر مصرف آب شرب و به حداقل رساندن تلفات آب در تاسیسات آبرسانی از دیگر روش های مقابله با بحران آب است.
