فائزه زنجانی- مهرتبریز: نام شهر اولین‌ها که می‌آید، به دنبال آن، اسم تبریز در ذهن‌ها نقش می‌بندد چراکه این شهر همواره و در عرصه‌های مختلف جزو نخستین‌های کشور بوده است. طرح اتوبوس های گردشگری نیز جزو اولین هایی بود که سال ها پیش به نام تبریز ثبت شده و از آن زمان، این اتوبوس ها، میزبان گردشگران برای آغاز سفری کوتاه در خیابان و اماکن گردشگری و تاریخی این شهر بوده اند.
طرحی که اجرای آن در شهر اولین‌ها کلید خورده و طبق گفته مسئولان شهرداری تبریز، برخی شهرهای کشور نیز از این طرحِ اجرا شده در تبریز الگو گرفته و این نوع اتوبوس ها در برخی شهرها به راه افتاده اند.
در ایام نوروز ۱۴۰۳ نیز طرح اتوبوس های گردشگری و تبریزگردی ویژه مسافران و گردشگران نوروزی به راه افتاده است. برای همراهی با یکی از این اتوبوس ها و به منظور اطلاع از جزئیات اجرای این طرح به سراغ امیرنصیربیگی، مدیرعامل سازمان فرهنگی هنری اجتماعی شهرداری تبریز می روم.
او در خصوص نحوه فعالیت این اتوبوس ها می گوید: این اتوبوس ها با هماهنگی مدیریت گردشگری سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری تبریز بر پا شده و در قالب تورهای گردشگری، میزبان گردشگران نوروزی و شهروندان است.
نصیربیگی در خصوص مقاصد این اتوبوس ها می گوید: گردشگران در هر شیفت، از حدود ۴ الی ۵ مکان دیدنی و تاریخی شهر تبریز دیدن می کنند که در مجموع مسجد جامع تبریز، خانه مشروطه، موزه آذربایجان، مسجد کبود، موزه عصرآهن، موزه صدا، خانه حریری، ارک علیشاه، موزه سنجش، موزه قاجار، مقبره الشعرا، موزه احد حسینی، تله کابین عینالی، ربع رشیدی، موزه فوتبال، پارک مینیاتور، ائل گولی، عمارت شهرداری، تجارتخانه نصیرزاده، خانه استاد شهریار و دانشکده معماری در قالب این تورها و طی چندین روز، مورد بازدید قرار می گیرند.
به گفته مدیرعامل سازمان فرهنگی هنری اجتماعی شهرداری تبریز، این طرح با فعالیت هشت دستگاه اتوبوس تبریزگردی در دو شیفت کاری و در چهار مسیر اجرا می شود.
نصیربیگی ادامه می دهد: گردشگری نوروزی در این طرح از ساعت ۹ الی ۱۳ و ۱۵ الی ۱۸ در چهار مسیر تاریخی و موزه ها، ائل گولی، عینالی و مقبره الشعرا و در ایستگاه مرکزی واقع در چهارراه شهید بهشتی حضور یافته و از این اتوبوس ها بهره مند می شوند.
برای اطلاع از چگونگی برگزاری این تورها و نظرات گردشگران، عصر روز دوشنبه ششم فروردین ۱۴۰۳ در یکی از ایستگاه‌های چهار‌گانه تورهای تبریزگردی حاضر می‌شوم. چندین اتوبوس در ایستگاه حضور دارند و برای یافتن جای خالی به راهنمای تور متوسل می شوم.
طبق پوستری که بر روی اتوبوس چسبانده شده، مسیر اول مسجد جامع تبریز است. پس از گذر دقایقی و با سوار شدن مسافران و گردشگران، اتوبوس به راه می افتد. راهنمای تور ابتدای اتوبوس سرپا ایستاده و در خصوص مقاصد تور و همچنین زیبایی های شهر تبریز سخن می گوید.
همچنان که مشغول شنیدن سخنان و توصیفات او هستیم، اتوبوس می ایستد و این یعنی اینکه به اولین مقصد رسیده ایم. اولین مکان تاریخی و گردشگری، مسجد جامع تبریز است. در فاصله بین پیاده شدن از اتوبوس و بنای مسجد، با یکی از مسافران تور هم صحبت می شوم.
می گوید که از شهر شیراز مهمان تبریزی ها شده اند. از شهر تبریز و مکان های دیدنی آن می گوید و وقتی در خصوص تورهای گردشگری و تبریزگردی از او می پرسم، ادامه می دهد: در بازدید از یکی از بناهای دیدنی تبریز، پوستر مربوط به اتوبوس های تبریزگردی را دیدیم و تصمیم گرفتیم تا حداقل یک یا دو شیفتی مهمان این اتوبوس ها شویم. البته اگر برنامه خوب پیش رود، شاید در روزها و شیفت های دیگر هم همراه اتوبوس ها باشیم.
او ادامه می دهد: این اتوبوس ها فضایی برای گردشگران فراهم می کنند تا بدون دغدغه خاطر از فراهم کردن وسیله نقلیه و یا ندانستن آدرس و موارد دیگر، با این طرح همراه شده و طی چند ساعت از چند بنای گردشگری بازدید داشته باشند.
به مسجد می رسیم. این مسجد، عمارتی کهن و متعلق به دوران حکومت سلجوقیان تا زمان فرمانروایی پادشاهان قاجار است. عظمت و معماری مسجد به حدی زیباست که توجه مسافران تور رو به خود جلب کرده و همه در یک سو مشغول عکس گرفتن و یا تصویربرداری از محوطه هستند.
بر اساس متون تاریخی به جا مانده به نظر می آید، در ابتدا این مسجد، نمازخانه ای به نام جامع تبریزی بوده است که در طول زمان تغییراتی داشته و بر وسعت آن افزوده شده است. با توجه به نظر کارشناسان بنای این مسجد مطابق با سبک معماری دوره سلجوقیان است که در ابتدا دارای یک ایوان بوده و سپس به مرور زمان به مسجد دو ایوانه ای تبدیل شده است.
آنچه که امروزه از مسجد به جا مانده، شامل یک حیاط مستطیل شکل، نمازخانه و دو درب ورودی می شود. ورودی شمالی به صحن و ورودی جنوبی به کوچه کنار مسجد راه دارد. اگر از درب جنوبی وارد شوید، می توانید سالنی به نام آلچاق مسجد که به مسجد زمستانی معروف است را ببینید.
یک محراب ساده از جنس مرمر نیز در این مسجد وجود دارد که به نظر می رسد ساخت آن به دوران صفویه برمی گردد و چنین نمونه ای را می توان در مساجد دیگری همچون مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع اصفهان نیز مشاهده کرد.
پس از بازدید، سر ساعت قبلی تعیین شده کنار در اصلی بوده و این بار راهی مقصد دوم یعنی خانه مشروطه می شویم. نیازی به سوار شدن به اتوبوس نیست چرا که خانه مشروطه تقریبا روبروی مسجد جامع قرار گرفته است و به همین دلیل پیاده راهی می شویم.
خانه مشروطه که در محل خانه تاریخی «حاج مهدی کوزه کنانی» بنا شده، از بناهای دوره قاجار در تبریز است که حضور در این مکان تجلی بخش و تداعی کننده دوران مبارزات آزادی خواهان آذربایجان در دوره مشروطیت خواهی خواهد بود.
این خانه بعد از به توپ بسته شدن مجلس در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی، مرکز تجمع جمعی از برجسته ترین چهره های مشروطه در آذربایجان بود و در جنگ های یازده ماهه تبریز، ستاد فرماندهی و محل تشکیل جلسات مجاهدین مشروطه بوده است.
با توجه به جایگاه و نقش بی بدیل شهر تبریز در انقلاب مشروطه و نقشی که این خانه تاریخی در آن نهضت تاریخی ایفا کرد، از سال ۱۳۷۵ این بنا به موزه مشروطه تبدیل و اسناد و یادگارهای با ارزشی از آن دوران و رهبران این نهضت از جمله ستارخان معروف به سردارملی و باقرخان مشهور به سالارملی در آن به نمایش گذاشته شده است.
بازدیدها ادامه داشته و به نظر می رسد این مکان تاریخی همراه با اسنادش مورد توجه مسافران قرار گرفته است.
با یکی از مسافران که زنی میانسال است، هم‌صحبت شده و نظرش را در خصوص این طرح جویا می‌شوم؛ می‌گوید که از شهر اراک چند روزی است که میهمان تبریزی‌ها شده و ادامه می‌دهد: از طریق مسافرخانه‌ای که در آن سکونت دارم از اجرای این طرح گردشگری مطلع شده و امروز با این تورها همراه شده‌ام تا بازدیدی از مناطق مختلف شهر داشته باشم.
وی ادامه می‌دهد: وجود این نوع اتوبوس‌ها برایم تازگی داشت که امروز همراه با خانواده تصمیم گرفتیم، همراه اتوبوس ها به چندین مکان دیدنی شهر سر بزنیم.
کنار اتوبوس ها جمع شده و راهی سومین و چهارمین مقصدمان می شویم. موزه آذربایجان و مسجد کبود مقاصد بعدی تور است. بناهایی که کنار یکدیگر قرار گرفته اند. در ابتدا وارد موزه می شویم.
موزه آذربایجان تبریز یکی از مهم‌ترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته می‌شود. زیربنای موزه آذربایجان ۲۴۰۰ مترمربع بوده و دارای سه طبقه و یک سالن نمایش در هر طبقه به ابعاد ۳۷ در ۱۲ متر، چند اتاق اداری و کتابخانه است. بنای موزه آذربایجان بر اساس نقشه تنظیمی باستان‌شناسی فرانسوی به نام «آندره گدار» با الهام از سبک معماری محلی در آذربایجان ایران تهیه و ترسیم اسماعیل دیباج احداث شده است.
این موزه، دارای آثار تاریخی و هنری متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی است. در حال حاضر، موزه آذربایجان دارای گنجینه‌ای مهم و با ارزش حاوی ۱۲ هزار قطعه اشیای عتیقه و هنری است که ۲۳۰۰ قطعه از این اشیای عتیقه و هنری به ثبت رسیده و به‌دلیل کمبود فضا بخش محدودی از این آثار در بخش‌های مختلف موزه در معرض نمایش برای دوستداران تاریخ، فرهنگ و هنر قرار دارد.
در طبقه همکف موزه آذربایجان، آثار و اشیای تاریخی مربوط به دوران پیش از تاریخ و دوران پیش از اسلام گردآوری شده‌اند که سفال‌های مربوط به تپه اسماعیل‌آباد با هفت هزار سال قدمت، از تاریخی‌ترین آثار این بخش به‌شمار می‌روند. قدمت سنگ‌های معدنی «سرپانتین» که در جیرفت یافته شده‌اند نیز به دوران پیش از تاریخ می‌رسد؛ بر روی این سنگ‌ها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون نقش بسته است.
در سالن سکه‌ها و مهرهای تاریخی ایران نیز قدیمی‌ترین سکه‌های ضرب‌شده در ایران از دوره هخامنشیان تا دوره قاجاریان به نمایش درآمده‌اند. همچنین نمونه‌هایی از مهرهای تاریخی ایران در این بخش قرار گرفته‌اند.
پس از بازدیدها از این بنا، وارد محوطه مسجد کبود می شویم.
مسجد کبود تبریز با معماری بسیار زیبا و منحصربه‌فردش متعلق به قرن نهم هجری قمری و باقی مانده از دوران پادشاهی قراقویونلوها است و در یکی از کهن‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های شهر تبریز قرار دارد. گرچه تبریز پایتخت فرمانروایی قراقویونلوها بوده است، مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی مانده از این دوره تاریخی در تبریز به شمار می رود. این بنا را به دستور سلطان جهانشاه فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته‌اند با دقت در جزئیات بنا و نگاره‌های داخل مسجد کبود، می توان بخشی از هویت تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن را دید. مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزیین شده با کاشیکاریهای آبی در جهان به شمار می‌رود. نام مسجد کبود نیز بر اساس رنگ نمای این بنا انتخاب شده است.
معماری زیبا و تزیینات داخلی منحصربفرد مسجد کبود تبریز، آن را به یکی از زیباترین مساجد تاریخی در ایران تبدیل کرده است، حتی نام آن را از رنگ آبی لاجوردی و فیروزه‌ای که بر کاشیکاریهای آن نقش بسته، گرفته‌اند. این مسجد با نام‌های دیگری مانند «گوی مسجد» (به ترکی همان مسجد کبود)، مسجد «جهانشاه»، عمارت و مسجد «مظفریه» نیز شناخته می‌شود.
بازدید از این بنا و در کل این تور گردشگری هم تمام شده و از لبخند بر روی لب مسافران مشخص است که خاطره خوبی از این اتوبوس ها برای آن ها ثبت شده است. به طوری که برخی پس از اتمام بازدیدها، از راهنمای تور در خصوص برگزاری شیفت بعدی و مقاصد اتوبوس های دیگر می پرسند.
