شورای راهبردی احیای دریاچه ارومیه برگزار شد

وی بر هم‌افزایی و همکاری تمام ارگان‌های دولتی و مردمی برای احیای دریاچه ارومیه تأکید کرد و افزود: شرایط دریاچه طوری نیست که ما به دنبال متهم باشیم و باید فکری به وضعیت امروز دریاچه بکنیم. دریاچه ارومیه مهم‌تر از آن است که بر سر مسائل جزئی اختلاف داشته باشیم و همه مسئولان باید با مسئولیت‌پذیری در پی احیای دریاچه ارومیه باشند.

وی خواستار بسیج عمومی ادارات دولتی و مردم در راستای لایروبی کانال‌های انتقال آب سد و تصفیه‌خانه‌ها به دریاچه شد و ادامه داد: اداره کل جهاد کشاورزی آذربایجان‌های غربی و شرقی باید به‌صورت جدی و اساسی برای مقابله با برداشت‌های غیرمجاز آب وارد عمل شوند.

رحمانی دانشگاه‌های تبریز و ارومیه را در خط مقدم برنامه‌ریزی برای احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: این دانشگاه‌ها باید با همکاری دانشگاه‌های دیگر هم‌افزایی و همکاری داشته باشند و در این راستا آقای پزشکیان، ریاست محترم جمهوری، نیز بر این امر تأکید دارند

بشیر جعفری، رئیس کمیسیون کشاورزی، اب و محیط زیست اتاق بازرگانی تبریز، با بیان اینکه دانشگاه‌ها در همه حوزه‌ها با تولید علم، دانشجویان توانمند را آموزش داده‌اند ولی متأسفانه به ما شجاعت و ریسک‌پذیری در مدیریت را آموزش نداده‌اند، افزود: در جلسه‌ای که با آقای پزشکیان، ریاست محترم جمهوری، برای احیای دریاچه ارومیه داشتیم، از عدم مدیریت یکپارچه انتقاد شد که فرمودند: «من تمام اختیارات ریاست جمهوری را در اختیار آقای رحمانی، استاندار آذربایجان‌غربی، واگذار می‌کنم.» با توجه به این امر، آیا تاکنون چنین امری محقق شده است؟

وی پیشنهاد و طرح‌هایی در راستای احیای دریاچه ارومیه ارائه کرد و گفت: تشکیل اتاق فکری از اعضای شورای راهبردی در ستاد احیا، تشکیل و تأسیس صندوق احیای دریاچه با مدیریت استاندار آذربایجان‌غربی و هیأت امنای دانشگاه‌های تبریز و ارومیه که شخصاً وعده جمع‌آوری ۱۰۰ میلیون دلار و واریز آن به صندوق احیا را می‌دهم.

وی به اجرای ۲۷ طرح مصوب احیای دریاچه ارومیه در کمیسیون اتاق بازرگانی تبریز تأکید کرد و افزود: این طرح‌ها با همکاری و هم‌افزایی اساتید و کارشناسان دانشگاهی تصویب شده که امیدواریم عملیاتی شوند.

جعفری افزایش گلخانه‌های کوچک و بزرگ مقیاس برای اشتغال‌آفرینی کشاورزان حوزه دریاچه ارومیه را یکی از طرح‌های کاهش مصرف آب دانست و گفت: این طرح می‌تواند برای مردمی که در این مزارع کشاورزی می‌کنند، در تولیدات آب‌بر محصولات صرفه‌نظر کنند.

محمود رضازادباری، رئیس دانشگاه ارومیه، در این جلسه بر برگزاری تحقیقات، کنفرانس‌های بین‌المللی و انجام فرآیندهای پژوهشی در راستای احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: این دانشگاه از گذشته بر روی مسائل و حوزه‌های مختلف احیای دریاچه بررسی‌های کارشناسی و تخصصی انجام داده و می‌دهد.

وی ایجاد پیوند محکم میان دانشگاه، دولت و مردم برای احیای دریاچه ارومیه را امری ضروری و لازم عنوان کرد و ادامه داد: دانشگاه‌ها با حمایت دولت و همکاری و هم‌افزایی مردم باید طرح‌های پیشنهادی خود را اجرایی کنند.

محمدتقی اعلمی، رئیس دانشگاه تبریز، نیز در این جلسه عامل خشکی دریاچه ارومیه را مسائل اجتماعی و اقتصادی دانست و گفت: متأسفانه بعد از انقلاب اسلامی توسعه اقتصادی مبتنی بر استفاده از منابع طبیعی بوده، درحالی‌که باید توسعه صنعتی صورت می‌گرفت.

وی با بیان اینکه ما باید ذی‌نفعان، کشاورزان و روستاییان حوزه دریاچه ارومیه را با سیاست‌های خود همراه کنیم، افزود: ما در طول سال‌های گذشته حقابه دریاچه ارومیه را برای استفاده و افزایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی برده‌ایم.

وی به انجام اصلاحات دردناک اساسی اقتصادی و ساختاری در کشور تأکید کرد و ادامه داد: ما انرژی ارزان‌قیمت را متأسفانه به‌راحتی در اختیار مردم قرار دادیم که با حفر چند متر چاه بدون اجازه از آب استفاده می‌کنند.

اعلمی به پشتیبانی کامل علمی و پژوهشی دانشگاه تبریز از احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و افزود: این دانشگاه در رشته تحقیقات آبی جزو دانشگاه‌های برتر کشوری است.

سعید عیسی‌پور، عضو دبیرخانه کارگروه احیای دریاچه ارومیه، نیز در این جلسه به تشریح آخرین وضعیت بارش و وضعیت سدهای حوزه آبخیز دریاچه ارومیه پرداخت و گفت: امسال نسبت به سال‌های گذشته حدود چهار الی پنج درجه افزایش دما داشته‌ایم که با توجه به کاهش بارش‌ها، شاهد افزایش تبخیر آب دریاچه ارومیه بودیم.

وی از افزایش برداشت غیرمجاز آب ورودی به دریاچه در بالادستی‌های سدها خبر داد و افزود: متأسفانه ورودی رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، مهاباد، شهرچای و باراندوز نسبت به درازمدت با کاهش مواجه شده است.

وی مدیریت کاهش مصرف آب را عامل شکست احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و ادامه داد: افزایش دما و تغییر اقلیم جزو عوامل طبیعی، توسعه اراضی کشاورزی، مصرف بیش‌ازحد مجاز منابع آب تجدیدپذیر، تغییر الگوی کشت از محصولات کم‌آب‌بر به پرآب‌بر، احداث صنایع آب‌بر در حوزه و احداث جاده میان‌گذر از جمله عوامل انسانی خشکی دریاچه ارومیه است.

عیسی‌پور طرح‌های پیشنهادی شرکت مهکام و شرکت چینی CSWADI را از جمله مگاپروژه‌های ارائه‌شده به دبیرخانه کارگروه‌های ملی عنوان کرد و افزود: ما برای تأیید و اجرای این طرح‌ها نیازمند جمع‌بندی نظرات نهایی هستیم.

پورعیسی، استاد دانشگاه تبریز، نیز در این جلسه احیای دریاچه ارومیه در کوتاه‌مدت را غیرممکن دانست و گفت: ما نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت این دریاچه را احیا کنیم و در این ایام شاهد طوفان‌های نمکی در حوزه دریاچه خواهیم بود که دشت‌های کشاورزی را به دشت‌های بی‌حاصل تبدیل خواهد کرد.

اجرای مرحله‌ای طرح‌های احیا

اصغر عسگری، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تبریز، نیز در این جلسه به تعیین میزان مساحت احیای دریاچه در مراحل مختلف، چگونگی بارورسازی ابرها، نحوه تولید، تصفیه آب و بازچرخانی آب تأکید کرد و افزود: ما باید طرح‌های پیشنهادی را به‌صورت مرحله‌به‌مرحله در احیای دریاچه ارومیه اجرا کنیم.

احمد فاخری‌فرد، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تبریز، با بیان اینکه ما باید قدرت کافی برای اجرای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه داشته باشیم، افزود: متأسفانه دستگاه‌های دولتی برخی مسائل را کتمان می‌کنند و واقعیت‌ها را گزارش نمی‌دهند.

وی بر بهره‌مندی از دانش و تخصص کارشناسان در بررسی طرح‌های احیای دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: در ستاد احیا هر طرحی ارائه می‌شود باید توسط متخصصان دانشگاهی و حتی کارشناسان ادارات دولتی بررسی شود.

وی با بیان اینکه طرح شرکت مهکام هیچ بویی از احیای دریاچه نبرده و فقط به دنبال ساخت و تأسیس کارخانه است، گفت: من طرح جدید این شرکت را مطالعه کردم که اغلب مطالب آن متناقض بوده است.

جعفر نیکزاد، نائب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ارومیه، بر خرید تضمینی محصولات کم‌آب‌بر توسط دولت تأکید کرد و گفت: دولت باید برای تشویق و ایجاد رغبت در کشاورزان اقداماتی سازنده همچون خرید تضمینی محصولات کم‌آب‌بر و تأسیس تعاونی داشته باشد.

احمد کاظم‌زاده، کارشناس روابط بین‌الملل و هیدروپلتیک و مشاور کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق بازرگانی تبریز، الگوبرداری از گواهی صرفه‌جویی انرژی و تشکیل صندوق ضمانت بهره‌وری انرژی ذیل ماده ۴۶ قانون پنج‌ساله برنامه هفتم توسعه را در خصوص صرفه‌جویی در آب امکان‌پذیر دانست و خواستار بررسی اقدامات لازم در این زمینه شد.

وی با بیان اینکه هرچند نباید در گذشته غرق شویم و نگاه ما باید به آینده باشد، افزود: اگر روند گذشته به‌طور دقیق آسیب‌شناسی نشود، امکان تکرار خطاهای گذشته در آینده وجود خواهد داشت.

او چرخش ۱۸۰ درجه‌ای برنامه‌های مربوط به احیای دریاچه ارومیه با تغییر دولت‌ها را یکی از آسیب‌های جدی گذشته دانست و گفت: امروزه در حوزه‌های آب و محیط زیست، چالش‌ها به «ابرچالش» تبدیل شده و ابرچالش هم «ابرطرح» می‌خواهد. اجرای ابرطرح نیز بازه زمانی ۲۵ تا ۳۰ ساله می‌طلبد؛ بنابراین اولویت اصلی در دور جدید تلاش‌های مربوط به احیای دریاچه ارومیه، تهیه یک نقشه راه ۲۵ تا ۳۰ ساله است که به‌طور مستمر دنبال شود و با تغییر دولت‌ها دستخوش تحول نشود.

کاظم‌زاده نگاه پروژه‌ای و فنی را از دیگر آسیب‌های گذشته برشمرد و تأکید کرد: در دور جدید تلاش‌ها باید «پروسه‌نگری» جایگزین پروژه‌محوری شود. پروژه‌ها باید همچون مهره‌های تسبیح در کنار هم چیده شوند تا بر اساس مدیریت یکپارچه کارکرد هم‌افزایی داشته باشند. وی مدیریت یکپارچه را شاه‌کلید حل بحران‌های آب و محیط‌زیستی دانست که باید در سطوح و ارگان‌های مختلف دولتی و غیردولتی در استان‌های واقع در حوضه دریاچه ارومیه به‌کار گرفته شود.

مشاور کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تبریز با بیان اینکه مشکل آب امروز در کنار مشکل انرژی مطرح شده است، گفت: طبق ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم توسعه، اقدامات صورت‌گرفته در حوزه انرژی مانند تشکیل صندوق ضمانت و ارائه گواهی صرفه‌جویی باید در حوزه آب نیز مورد توجه قرار گیرد. بر این اساس، کشاورزان می‌توانند آب مازاد بر مصرف خود را به فروش بگذارند.

وی بر بهره‌مندی از پتانسیل دانشگاه‌ها تأکید کرد و افزود: باید از ظرفیت دانشگاه‌های دیگر از جمله آزاد و پیام‌نور بهره ببریم و با ایجاد رشته‌ها و تعریف دروس جدید در دانشگاه‌های ارومیه و تبریز، در مسیر انباشت تجربه و تولید علم اقدام کنیم.

احمد بایبوردی، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، در این جلسه گفت: ما فرصتی برای پروژه‌های صرفاً کارشناسی و تحقیقاتی در احیای دریاچه نداریم. طرح‌هایی باید اجرا شوند که زودتر به نتیجه برسند.

وی با تأکید بر اصلاح الگوی کشت در حوزه دریاچه ارومیه افزود: دیگر فرصتی برای آزمون و خطا وجود ندارد و نخستین اقدام عملیاتی باید اصلاح الگوی کشت و اعمال حکمرانی آب در منطقه باشد.

بر اساس این گزارش، خشکی دریاچه ارومیه نه‌تنها یک بحران محیط‌زیستی محلی، بلکه تهدیدی ملی و حتی فرامنطقه‌ای است که پیامدهای مخربی بر خاک، آب، هوا، سلامت انسان و تنوع زیستی اقلیم آذربایجان و کشور دارد.

دریاچه ارومیه، یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های ایران، طی چند دهه اخیر با کاهش شدید سطح و حجم آب مواجه شده است تا جایی که می‌توان گفت از این پس باید آن را «کویر ارومیه» نامید. این روند، حاصل ترکیب تغییرات اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آب و بهره‌برداری بی‌رویه از حوضه آبریز است و پیامدهای گسترده‌ای برای محیط زیست منطقه و فراتر از آن دارد.

افزایش ریزگردهای نمکی، تهدید تنوع زیستی، تغییرات اقلیمی محلی، فرسایش خاک، بیابان‌زایی، و آثار مخرب بر سلامت انسان‌ها (از جمله شیوع بیماری‌های ریوی، پوستی و فشار خون) از مهم‌ترین پیامدهای زیست‌محیطی این بحران هستند.

با خشک‌شدن بخش‌های وسیعی از بستر دریاچه، زمین‌های نمکی برهنه در معرض باد قرار گرفته‌اند و در صورت وقوع طوفان‌های نمکی، سلامت ساکنان اطراف دریاچه تهدید می‌شود. همچنین، کاهش حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی، شور شدن اراضی، نابودی زیست‌بوم‌های آبی و تغییرات محسوس دمایی در اقلیم آذربایجان، از دیگر پیامدهاست. به‌عنوان نمونه، امسال در مردادماه، کلان‌شهر تبریز چندین بار در زمره گرم‌ترین شهرهای کشور قرار گرفت.

افت شدید تولید محصولات کشاورزی و مهاجرت گسترده اهالی مناطق اطراف دریاچه، تبعات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای برای آذربایجان و حتی کل کشور به همراه خواهد داشت.